Recensie van de eerste twee akkoorden van Don Giovanni (W.A. Mozart, 1787)

Sinds jaar en dag zijn op De Subjectivisten beschouwingen te vinden over hippe popmuziek, klassieke popmuziek, hippe films, klassieke films en hippe klassieke muziek. Maar klassieke klassieke muziek? Geen subjectivist die er naar kraait, zo lijkt het. Daar moet toch eens verandering in komen. Want wat heeft bijvoorbeeld ‘good ole Mozart’ ons ooit misdaan? Daarom hier een eerste beschouwing, over Don Giovanni. Maar dan alleen over de eerste twee akkoorden. Het moet wel een beetje overzichtelijk blijven.

Het subjectivistische gehalte zit hem in het feit dat ik de ballen verstand heb van klassieke muziek. Maar deze fantastische, verslavende opera heb ik het afgelopen jaar wel driemaal op de planken gezien (eenmaal in Wenen, tweemaal in Amsterdam), dus relatief gezien heb ik hier enorm veel verstand van. Een opera begint met een overture, kan ik jullie meedelen, en daar zit dan ook weer een begin aan. Mozart begint Don Giovanni met twee langgerekte akkoorden, waarna in dezelfde toonsoort van het eerste akkoord (D-mineur, voor de liefhebbers) op fluistertoon het eerste thema wordt ingezet. Dit is de eerste truc. Eerst hoog inzetten, zodat het gas terugnemen voor kippenvel zorgt. Dit trucje zou hij een paar jaar later nog eens herhalen met Die Zauberflöte. Die begint met drie akkoorden, (gevolgd door een prachtig nochalant loopje naar beneden). Maar die akkoorden recenseren we wel een andere keer.

Laten we de akkoorden er even bijhalen. Hier worden ze ‘afgetikt’ door meneer von Karajan:

Versie 1

Pontificale akkoorden dus, breed uitwaaierend en goed hoorbaar is de tweede geniale vondst van Mozart: de cello’s houden de akkoorden iets langer aan dan de rest van het orkest, het donkerbruine, lugubere karakter van de toonzetting onderstrepend. Hier nog een versie van een andere beroemde meneer, Böhm:

Versie 2

Beetje piepkraak opname, maar het idee is hetzelfde. Vraag me niet waarom maar ik kreeg op een gegeven moment enorm zin in het zien van de partituur, ook al ben ik het noten lezen reeds zo’n dertig jaar zo goed als verleerd.

Partituur

Als je goed kijkt (nou ja, goed kijkt voor een onbenul dan), dan zie je dat het orkest twee noten speelt en die lang aanhoudt. Maar de strijkers doen onderwijl heel wat anders. De Violino I en de Violino II spelen bijvoorbeeld syncopen. Die had ik helemaal niet gehoord. Karajan en Böhm weer eens laten aftikken. Ja goh, misschien in de verte, maar het is een beetje een brij. Jammer, dacht ik. Bedenk je eens wat leuks, als Mozart zijnde, krijgt het orkest het weer niet gespeeld. Herkenbaar ook: Bedenk je een knettergave riff, staat je versterker live niet hard genoeg. Nee dus: Karajan en Böhm kunnen er gewoon geen reet van. Het zijn misschien grootse dirigenten, maar van die eerste twee akkoorden van Don Giovanni moeten ze echt afblijven. Die violen kun je wel degelijk aan het werk krijgen. Luister de volgende maar eens. Bernard Haitink tikt af (irritante kop trouwens):

Versie 3

Maar dit is nog lang niet goed genoeg. Langgerekt is misschien wel dramatisch, maar moet je eens horen wat er gebeurt als je het allemaal korter maakt. Meneer Harnoncourt tikt af:

Versie 4

Wow... Scherpe syncopen die als messteken je ziel binnendringen. Dit is geen drama, dit is horror! De violen in Psycho van Hitchcock. Gewoon gejat van Wolfgang dus. Je zit meteen aan het beeld gekluisterd. Hier gaan vreselijke dingen gebeuren, hier wordt afgedaald naar de onwelriekende krochten van het menselijk bestaan. Dat wordt weer lang in de spiegel kijken voor het slapen gaan. Meneer Harnoncourt heeft het begrepen. Kleiner orkest ook. Klassiek, niet romantisch. Maar helemaal heeft Harnoncourt het ook weer niet begrepen, want hij vergeet in zijn enthousiasme om die cello’s wat langer aan te houden. Zodat het uiteindelijk een amateurclubje is dat het nog het beste voor elkaar krijgt:

Versie 5

Ik heb ze in het reaktiegedeelte van youtube maar even mijn complimenten gegeven.

olafk

Comments

[Geplaatst door: Thijs]

Bis! :)

[Geplaatst door: Ludo]

leuk, nu móet Arnout wel met z'n gastcollege over Haendel komen :)

hoorde laatst ook Mozart in After Hours, was ik helemaal vergeten, hoe kan ik 'm nu nog 'haten' :)

[Geplaatst door: Jan Willem Broek]

Ik denk dat er genoeg Subs van klassieke klassieke muziek houden, maar dat die al jaren een basisplaats in de collectie hebben gekregen. Een deel van die andere genres, want er zijn er nog legio, zijn natuurlijk veel meer in beweging. Neemt niet weg dat dit een puik stukkie is! Ooit hebben we volgens mij al eens een topic gehad over welke artiesten allemaal Stravinsky samplen. Maar het Requiem van Mozart om er maar eens één te noemen prijkt hier in de kast. Net als werken van Brahms en andere grootheden...

[Geplaatst door: willem]

Geweldig initiatief - dit zou ik er zelf nooit gehoord of uitgehaald hebben. Ik zeg: Olaf eenmaal in de maand bij DWDD aan tafel om 'het publiek' aan de klassieke muziek te krijgen!

[Geplaatst door: Olaf K.]

Hahaha. Nou, ik begin zelf net weer met klassiek, na 30 jaar alleen popmuziek. Probeer het allemaal een beetje te plaatsen. Ik ontdek nu dus dat ik die twee akkoorden het mooist vind als ze gewoon in het tempo gespeeld worden. D.w.z. in hetzelfde tempo als het stukje dat erna komt, en niet eerst die twee akkoorden uitgerekt en dan het tempo bepalen. Dit betekent, zo besef ik nu, dat ik het het mooist vind zoals het gewoon in de partituur staat. Dan ben je dus van de strikte school en niet van de vrije. Nou, dat schijnt een beetje een sinuscurve te zijn. Jaren zeventig was allemaal dik aangezet, grote orkesten. Daarna is de romantiek er langzaam afgepeld. Met Bach is hetzelfde gebeurd. Nu is het dus wachten op een nieuwe romantische golf. In hoeverre deze trends in de klassieke muziek in de pas lopen met de overheersende esthetieken in de popmuziek (authenticiteit, rafelig, rockisme), dat weet ik eigenlijk niet. Jaren 70 was Pink Floyd en von Karajan. Jaren 80 was punk en new wave en Herreweghe. Zoiets :)

[Geplaatst door: Ludo]

ik heb ook nog wel eens een stukje voor de Subs over de teloorgang van Radio 4 geschreven, waar ook wel wat klassieke klassiek ter sprake kwam (voor zover dat nog gedraaid wordt daar) :) dus helemaal onbesproken was 't niet. niettemin is meer beter natuurlijk. :) zeker in dit soort Martin Kaaij stijl, beetje uit de losse pols non-elitair.

[Geplaatst door: Arnout]

Nu is het dus wachten op een nieuwe romantische golf

Die nieuwe Romantische golf is er min of meer al.
Dat wil zeggen, in de HIP uitvoeringspraktijk wordt er al pakweg een deccenia vrijer met het materiaal omgesprongen (Herreweghe al vanaf het begin eigenlijk)
Herreweghe, 1 van de grondleggers van de authentieke uitvoeringspraktijk wordt door dezelfde 'beweging' romantisering verweten, zijn Bach uitvoeringen zouden te weinig ritmisch zijn en te veel legato.

William Christie, Andrew Manze en Rene Jacobs idem dito, Christie en Jacobs krijgen veel kritiek op hun Handel opnamen d.w.z uit het 'authentieke' wereldje.
Gebruik van rubato, grotere contrasten in tempi, maar niet dik of 'romantisch' in de zin van bombast en te veel 'hineininterpreteren'
Laat deze dirigenten nu net mijn favorieten zijn. Jabobs omdat hij de theatrale elementen benadrukt en Christie omdat deze de vocale lijn laat prefereren boven het strikt in de maat spelen.

Andersom hebben de traditionele orksten en dito dirigenten veel van de HIP beweging overgenomen, m.n. in uitvoeringen van Beethoven symfonieen, de vlottere tempi, de ritmische en danselementen, beperken van vibrato en het verkleinen van het strijkersapparaat, een meer gelijke balans tussen strijkers en blazers (in de traditionele uitvoeringen lag het gewicht meestal bij de stijkers, vooral Karajan had daar een handje van, zijn befaamde 'zingende' violen)

Mij maakt het niet uit per se uit of een uitvoering precies naar de partituur speelt of dat er vrijer mee omgegaan wordt.
Van Mahler uitvoeringen prefereer ik Boulez, die heel strikt en zakelijk naar de partituur speelt, waardoor de muziek niet larmoyant en bombastisch wordt.
Bij Bach prefereer ik Herreweghe's romantische banadering.

[Geplaatst door: Olaf K.]

Mijn broer rulez! Moest wel effe googlen wat HIP is...

[Geplaatst door: Arnout]

Historically informed performance :)

[Geplaatst door: Ludo]

heel idealistische preciezen

wilde ik grappen, maar ging vervolgens zo lang na zitten denken over een Klein Orkest (guilty pleasure ;_;) grap.. etc.

'En alleen de voooogels'

[Geplaatst door: Martijn Busink]

Heh, ik had het er laatst met m'n vader over hoe in mijn 'internetmuziekwereld' zíjn onderwerpen worden besproken (hij was altijd van de Oude Muziek maar daar kwam later ook Mozart bij). Grappig dat hij over die oude 'valse' historische uitvoeringen (de originele instrumenten proberen te bespelen terwijl de bouw en de bespeling ervan echt niet zonder enige oefening konden) een beetje klinkt als ik over ouwe krakkemikkige metaldemo's kan praten. Het enthousiasme waarmee men er toen indook maakte veel goed.

Hoewel ik mezelf nog niet snel naar Mozart zie gaan luisteren wel leuk om al die versies eens na elkaar te horen. Zelf nog ff Celibadache erbij gezocht omdat veel mensen die ik ken daar wild van zijn.

[Geplaatst door: Olaf K.]

Ik ben zelf veel meer van barok dan van klassiek, maar in die opera's van mozart gebeuren wel dingen hoor! Dan moet je wel weer tegen opera's kunnen natuurlijk..

[Geplaatst door: Martijn Busink]

Opera's heb ik net van besloten dat toch echt niks voor mij is. :)

[Geplaatst door: Jan Willem Broek]

Opera's van Philip Glass zijn dan weer heel fijn. En "Tristan Und Isolde" van Richard Wagner mag er ook wezen. Maar meestal heb ik ook weinig op met opera's. Hetzelfde geldt voor musicals. Ik heb zelfs (ten onrechte bleek) Jiskefet The Musical overgeslagen alleen door het M-woord.

[Geplaatst door: bas]

nu pas tijd gehad om het echt te lezen en te luisteren, en ik kan geen complimenten genoeg verzinnen voor dit stuk :)

de perfecte manier om klassiek te leren begrijpen, dit. zelf merk ik dat ik weliswaar graag de syncopen hoor, maar dat de dramatiek van haitink me meer doet dan die wat daarna komen.

en inderdaad, dat kunstje van groot beginnen en dan zachtjes doorgaan herken ik bij de 4e symfonie van sibelius - de enige klassiek klassieke componist waarbij ik een beetje het idee heb dat ik stijl en compositie begin te bevatten (op zeer rudimentair niveau).
ik hoop dat dit echt een nieuwe serie gaat worden!!

[Geplaatst door: Martijn Busink]

Moet je het nu echt meer 'begrijpen' dan om het even elke andere muziek? Ik merk dat ik met de jaren, doordat ik toch af en toe wat oppik begin smaak te ontwikkelen voor uitvoeringen. Na een keertje bij Naxos opruiming of Emi classics (beperkt de schade) het een en ander oppikken en je merkt al snel dat je een voorkeur hebt voor je de linernotes hebt doorgenomen, al kan ik nog niet gelijk de vinger erachter krijgen wat er dan wel of niet deugt.

Uiteindelijk is het toch ook gewoon of het klikt of niet. En gewoon veel luisteren, daar gaat je smaak meer van groeien dan van partituren bekijken. Ook leuk, daar niet van, maar ik denk niet dat het veel invloed op je smaak heeft.

Wat dat betreft is het wel ideaal dat je nu zo makkelijk al die versies voor kratis naast elkaar kan leggen. Wat dat betreft is het wel je rockachtergrond die dan in de weg zit, daar is de orginele versie natuurlijk altijd de beste. :)

[Geplaatst door: Arnout]

Ik kan geen noten lezen, ik moet het dus echt louter alleen van mijn oren en smaak(ontwikkeling) hebben.
"Muziek snappen" daar geloof ik niet in en wil ik ook niet in geloven, voor mij ligt muziek dichter bij de emotie dan het verstand.
"Muziek verstaan" kan ik wel iets mee, toegegeven, het is semantiek, het komt ook neer op een 'snappen' van de schoonheid, maar het gewicht ligt dan niet bij het verstand, want 'verstaan' kun je net zo gemakkelijk met het gevoel (en duh, het gehoor).

Overigens betekent een verstaan van de muziek niet per se dat de muziek mij ook raakt, kwaliteiten kun je ook herkennen zonder dat je iets mee hoeft te hebben.

[Geplaatst door: Arnout]

Ehm, ik merk dat ik nu een hele stricte scheiding tussen gevoel en verstand aanbreng...in de praktijk werkt dit natuurlijk niet zo strikt.

[Geplaatst door: Jan Willem Broek]

De muziek die ik nu luister begreep ik 20 jaar terug echt niet. Toch denk ik dat het vooral een verbreding van mijn smaak is, een langzaam gewenningsproces en een verlangen naar andere muziek....