Muziekreis zonder paspoort: 4. Frankrijk

 
Door de jaren heen heb ik nogal wat muziek uit vele landen verzameld die me diep hebben geraakt. En dan bedoel ik vooral muziek die vaak onder de term “wereldmuziek” weggemoffeld wordt. Het is vaak wel muziek met traditie, folklore, anders dan anders en van een uitzonderlijke schoonheid. Dus op die manier is wereldmuziek wel een dekkende term. Geloof me ik ken meer niet dan wel, maar het is een leidraad om wellicht eens naar wat anders te gaan luisteren; als je een land bezoekt doe je ook meestal niet alle plaatsen aan. Ik zie graag dat ik de aanzet geef en dat de aanvullingen in de reacties komen. Je hoeft dus niet in het desbetreffende land te zijn geweest. Deze keer Frankrijk.

 
Frankrijk is nou zo’n land waar ik veelvuldig ben geweest, samen met miljoenen andere Nederlanders uiteraard. Het land is dan ook een geschikt vakantieland, want naast dat het veel biedt aan het goede leven valt er ook genoeg te genieten van de fraaie landschappen. En het is ook uitermate geschikt om met je hele gezin heen te gaan. Vroeger ben ik er al dikwijls met mijn ouders heen geweest, waar we op de heenreis in auto vrolijk de chansons van de 3 Vive La France lp’s meezongen, die mijn vader voor de vakantie op een cassettebandje had gezet. Dat was onze iPod, maar dan met zoveel meer romantiek en nostalgie. Op de terugreis als dezelfde cassettebandjes dan weer op werden gezet, verliet ik het land met tranen in mij ogen. Dat heb ik nog steeds, nu ik er met mijn eigen gezin met enige regelmaat kom. De vakanties zijn anders geworden en de muziek al helemaal, alhoewel ik die songs van Vive La France nog steeds koester. En het is nog steeds vakantieland nummer 1.

Het land van croissants, baguettes, goede rode wijn en kazen, kastelen, stranden en veel te grote supermarkten. Er is veel om van te houden. Niet in de laatste plaats de Franse muziek. Ik ken heel veel zuchtmeisjes, zuchtmannen, speelgoedmuziek, chansons, avant-garde, pop, rock, noise, minimal music, klassiek en (speelse) elektronische muziek uit dat land, maar eigenlijk heel weinig muziek die ik onder de noemer wereldmuziek zou wegstoppen. Er is natuurlijk heel veel import. Maar als er één muzikant is die een sleutelrol speelt in mijn zoektocht naar wereldse muziek, dan is dat wel Hector Zazou geweest. Via hem ben ik ook op de polyfonische zang gekomen. In het kader van de vakantie nu de muzikale reis door Frankrijk.

Hector Zazou
Deze invloedrijke Franse etnoloog, componist, producer en muzikant (1948-2008) heeft op vele muzikale vlakken een grote invloed gehad, uiteenlopend van avant-garde tot pop. Ik zou vooral zijn etnische muziek hier willen belichten, die overigens niet typisch Frans is. Wat dat betreft is hij wellicht een vreemde eend in de bijt in deze serie, maar ik zou niet zo goed weten waar ik deze muzikale kruisbestuiver anders moet plaatsen. Als wereldproducer is hij onder meer te horen bij Sainkho, Carlos Nuñez, Sevara Nazarkhan, Yungchen Lhamo, Mamer en Les Nouvelles Polyphonies Corses. Over die laatste groep zo direct meer. In de jaren 90 verdiep ik me met enige regelmaat in de prestigieuze “Made To Measure”-serie van het Crammed label, een serie voor toonaangevende musici. Hierop zal Zazou terecht meerdere malen verschijnen. In de jaren 80 verdiept hij zich met name in de Afrikaanse muziek en neemt hij eveneens met de Congolese zanger Bony Bikaye diverse albums op. En in plaats van traditionele muziek te maken, maakt hij veeleer muziek gebaseerd op tradities. Hier voegt hij vrijwel altijd een onaardse, dikwijls bevreemdende atmosfeer aan toe die hem typeert. Hij heeft toch met zijn muziek van een andere planeet voor mij de deuren opengezet om naar wereldmuziek te gaan luisteren en met name de Afrikaanse. Zijn wereldreis start wellicht wel met het Noir Et Blanc (1983) album dat hij samen met Bikaye en CY1 opneemt. Prachtig Afrikaanse zang gaat hier samen met avant-garde, die ondanks dat alles van wereldmuziek weg heeft; wereldmuziek vertaald dan wel geëxtrapoleerd naar hedendaagse muziek. Het is sowieso een unieke combinatie, die de drang om het Afrikaanse continent eens flink uit te kammen wel versterkt. Op nog meer elektronische wijze herhaalt Zazou dit met Bikaye op Guilty! (1988). Deze reis krijgt een vervolg op het schitterende Géographies/ 13 Proverbes Africains (1985/1989 met extra tracks), dat haast meer een klassiek en avant-gardistisch werk is geworden dan een echt wereldmuziekalbum. Maar de Afrikaanse invloeden zijn hier wel weer evident. Het daarop volgende Geologies is klassieker en meer avant-gardistisch, maar kent toch die typische wereldse aanpak. Op het zowel bevreemdende als imponerende Reivax Au Bongo (1986) werkt hij eveneens samen met Bikaye en zoals gebruikelijk een leger aan gastmuzikanten; wereldmuziek uit een parallel universum. Later zal Zazou ook met enige regelmaat samenwerken met grootheden als Ryuichi Sakamoto, Harold Budd, Dead Can Dance, Anneli Drecker, John Cale en Suzanne Vega. Hierna is hij als belangrijke producer te horen bij de Tuvaanse Sainkho en het Corsicaanse Le Nouvelles Polyphonies Corses. Na zijn eerdere Afrikaanse trips gaat Zazou ook in bredere zin op zoek naar wereldmuziek. Zijn eerste proeve van bekwaamheid komt middels het wereldwijd geroemde Sahara Blue (1992), waarop hij een brug slaat tussen de hedendaagse wave, pop, avant-garde en wereldmuziek. Sommige delen hebben eigenlijk niets meer met wereldmuziek te maken en wellicht in de breedste zin van het woord ook weer alles. Sussan Deihim, Khaled, Ryuichi Sakamoto, Anneli Drecker (Bel Canto), Dead Can Dance, John Cale, Minimal Compact, Bill Laswell, David Sylvian, Keith Blanc en vele anderen geven hier acte de presènce. Het is de etherische wereld gevangen op één wonderschone schijf. Dit huzarenstukje overtreft hij in 1994 met zijn Chansons Des Mers Froides (Songs From The Cold Seas), waarop hij zangers en zangeressen uit de koude windstreken uitnodigt om zijn ultieme wereldplaat te maken. Zo hoor je het Finse Värttinä, Björk in het IJslands, de Zweedse Lena Willemark (Frifot, Groupa), de Lapse joiku zanger Wimme Saari, de Japanse Tokiko Kato, de Siberische Lioudmila Khandi en het Groenlandse inuitduo Kilabuk & Nooveya naast John Cale, Suzanne Vega, Jane Siberry, Catherine-Ann MacPhee en Siouxsie. Voor het instrumentarium put hij wederom uit een groot arsenaal grootheden, die hier al eerder langs zijn gekomen. Dit is meteen ook zijn laatste echte grote wereldplaat geworden, maar wel één die de toon zet en van een ongekende schoonheid is. Hierna is hij zich vooral gaan toeleggen op toegepaste elektronische en avant-gardistische muziek, eveneens met vele bekende gasten. Tussendoor verdiept hij zich in 1998 nog wel op heilige Ierse songs op het album Lights In The Dark, maar dat koerst vaak richting de klassieke muziek; met een twist dat dan weer wel. Alleen op zijn slotakkoord In The House Of Mirrors (2008), want Zazou werkt ondanks dat hij weet dat hij niet meer lang heeft door zijn kanker tot het einde door, grijpt hij op instrumentale wijze weer terug naar de wereldmuziek met gasten uit India en Oezbekistan. Een ingetogen en fraai einde aan een wereldse carrière. Zazou is voor mij een heel belangrijke en veelzijdige gids geweest, bijna nog meer dan muzikant, naar adembenemende muziek. Helaas is hij veel te vroeg van ons heengegaan. Hopelijk dat hij mensen blijft inspireren om het vreemde, andere en ongewone op te zoeken. En geloof me, ik heb echt een fractie van al zijn werk hier besproken. Voor mij is en blijft hij één van de allergrootste helden die er op muziekgebied hebben rondgelopen.
Luister Online bij YouTube:
Dju Ya Feza (van “Noir Et Blanc”)
Vera C. (van “Géographies)
Chez Le Commandeur (van “Reivax Au Bongo”)
Que Le Bongo Est Beau (van “Reivax Au Bongo”)
Le Village Du Chef Bingo (van “Reivax Au Bongo”)
Tanis A Tunis (van “Geologies”)
Amdyaz (feat. Khaled) (van “Sahara Blue”)
Youth (feat. Dead Can Dance) (van “Sahara Blue”)
Annukka Suaren Neito (feat. Värttinä) (van “Chansons Des Mers Froides”)
Visur Vatnsenda Rósu (feat. Björk) (van “Chansons Des Mers Froides”)
Havet Stomar (feat. Lena Willemark) (van “Chansons Des Mers Froides”)
Yaisa Maneena (feat. Tokito Kato) (van “Chansons Des Mers Froides”)
Iacoute Song (feat. Lioudmila Khandi) (van “Chansons Des Mers Froides”)
Song Of The Water (feat. Kilabuk & Nooveya) (van “Chansons Des Mers Froides”)
Seacht Ndlas Na Maighdine Muire (van “Lights In The Dark)
Nazar Shaam (van “In The House Of Mirrors”)
Zannat (van “In The House Of Mirrors”)

Les Nouvelles Polyphonies Corses
Van Hector Zazou is het een kleine stap naar dit gezelschap uit Corsica. Op hun debuut Les Nouvelles Polyphonies Corses avec Hector Zazou (1991) werken ze namelijk direct samen. Naast de prachtige polyfonische zang zorgt Zazou voor de fijne begeleiding met gasten als John Cale, Manu Dibango, Ryuichi Sakamoto, Jon Hassell, Ivo Papasov, Renaud Pion, Steve Shehan, Richard Horowitz en vele anderen. Opener “Giramondu” is zelfs te horen in een Philips commercial. De cd is overigens ook op het aan Philips gelieerde Phonogram uitgebracht. Het hele album is gedompeld in een onaardse atmosfeer die zijn weerga niet kent. Fans van 4ad en de eerder genoemde “Made To Measure”-serie kunnen hier hun hart ophalen. Wonderschoon. Het niveau van dit album wordt erna ook niet meer geëvenaard. Een ander polyfonisch gezelschap van hetzelfde eiland is A Filetta. Daar ben ik me eigenlijk nu pas echt aan het in verdiepen, ondanks dat ze al veel langer bestaan. Maar het is lastig aan ouder materiaal te komen. Net als vele andere landen, is ook deze reis dus nog niet ten einde.
Luister Online bij YouTube:
Giramondu
Onda

door Jan Willem Broek