Altijd leuk als een film gemengde gevoelens oproept. Jagten, Vinterbergs film over een man, Lucas, die wordt verdacht van pervers gedrag met kinderen, is zo’n film. Niet subtiel, zegt de een. Drammerig, zegt de ander. Ongeloofwaardig, zegt een derde. Onbegrepen, zeg ik.
Het verhaal in het kort. Lucas woont alleen en werkt op een kleuterschool. Gek op kinderen is hij, en Lucas wordt neergezet als een goedzak. Dan vertelt een klein meisje aan het hoofd van de school dat Lucas zijn geslachtsdeel heeft laten zien. Vanaf dan voltrekt alles zich in een sneltreinvaart, en voordat Lucas het weet ligt hij overal buiten. Hij mag niet meer naar zijn werk, en hij is niet meer welkom in de buurtsuper. Leed wordt op leed gestapeld en Lucas krijgt het zwaar te verduren. Alhoewel Vinterberg genoeg concrete aanknopingspunten geeft om ons te doen geloven dat Lucas onschuldig is, onderneemt onze protagonist geen gang naar de politie. Er komt in de hele film zelfs geen politieverhoor in beeld. Lucas draagt zijn lot, totdat de bom barst.
Daar waar de pers bericht over een aangrijpende film en over een verhaal dat – volgens de Volkskrant – alle stappen geloofwaardig maakt, krijgt Jagten er ook van langs. Dat schoolhoofd gelooft dat kind wel erg snel. De plaatselijke bevolking is wel erg kritiekloos in de evaluatie van de situatie. Lucas gaat helemaal niet naar de politie nadat hij er fysiek van heeft langsgekregen! Het feit dat zijn ruiten worden ingegooid en zijn trouwe viervoeter wordt omgelegd is wel errug volgens de verwachtingen. Kortom, Jagten zou een nogal manipulatieve, schreeuwerige en volstrekt ongeloofwaardige film zijn die op een nogal cliché-matige en sentimentele manier de boodschap door je strot duwt dat mensen wel erg snel oordelen, en grote passen worden daarbij door Vinterberg niet ontweken.
Goed. Ik ben het op bepaalde punten wel met deze kenschets eens. Je kunt dit dan vervolgens gebruiken als kritiek op de film, maar je kunt je ook afvragen waarom Vinterberg het zo doet. Dat laatste lijkt me veel interessanter want heeft als potentiële uitkomst dat je de film beter gaat begrijpen. Ik denk op dit moment dat deze film helemaal niet gaat over pedofilie en kindermisbruik. En ik denk dat de film meer te bieden heeft dan de pamfletterige boodschap dat mensen te snel oordelen. Ik denk dat die grote stappen een functie hebben. Ik denk zelfs dat Vinterberg een soort van analyse geeft van de heksenjacht.
Het vertrekpunt is de titel van de film, de jacht. Uiteraard verwijst deze naar de manier waarop Lucas door de plaatselijke bevolking achtervolgd wordt als mogelijke dader, maar het thema van de jacht neemt een veel prominentere plaats in in de film, en biedt de suggestie dat er veel meer aan de hand is. We zien uitdrukkelijk hoe de dorpsgemeenschap de jacht een zeer centrale plaats in het leven geeft. De jachtclub vormt de vriendenclub. Het einde van de film speelt zich af een jaar na dato, als alle storm is gaan liggen en iedereen weer normaal doet tegen Lucas. We zien hoe hij zijn zoon een jachtgeweer geeft en hoe die daarmee wordt opgenomen als volwaardig lid van de gemeenschap.
Er is dus niet alleen de jacht op Lucas, er is ook de jacht als sociale cohesie, als bezigheid waardoor een gemeenschap een gemeenschap wordt. Dit lijkt me de crux. De jacht op Lucas moet niet worden gezien als voortkomend uit een te snel oordelend vermogen, die jacht komt voort omdat je als gemeenschap gebaat bent bij het hebben van een gezamenlijke vijand. De aanwezigheid van Lucas, en de mogelijkheid dat hij wat fout zou hebben gedaan, is een uitstekende mogelijkheid die gemeenschapszin te versterken. Het punt van de film is niet “Mensen oordelen te snel”, het punt van de film is “Mensen hebben daar een reden voor”.
Lucas gaat noch na de beschuldigingen noch na een pak rammel te hebben gehad naar de politie. Zoals gezegd, er komt geen politieverhoor in de film voor. Dat is omdat de film niet gaat over pedofilie, niet gaat over of Lucas iets gedaan heeft of niet, en dus ook niet over hoe hij zich zou moeten of kunnen verdedigen. De aantal keren dat Lucas iets zegt als "Ik ben onschuldig" is op één vinger te tellen. In een bloedstollende scene zien we Lucas naar de kerstmis gaan in de plaatselijke kerk. Hij gaat daar niet heen om zijn onschuld te bewijzen. Hij gaat daarheen omdat de kerk het symbool van de gemeenschap is, de bron van het kwaad, en het is deze bron waar Lucas tegen tekeer gaat.
In de laatste scene van de film, als het leven zich weer genormaliseerd heeft, gaat de jacht weer van start. Zoals we weten, is Lucas vrijgepleit en bestaat er geen evidentie tegen hem. Als hij alleen in het bos staat, wordt er opeens een gericht schot op hem gelost. Zijn er dan nog steeds mensen die niet in zijn onschuld geloven? Nee, het is erger dan dat. De tragiek van Lucas is niet dat hij weet dat hij onterecht wordt beschuldigd, de tragiek is dat hij begrijpt dat die mensen dat ook wel weten.
olafk
oké, fraai geanalyseerd...maar is de film de moeite waard om te kijken?
en: "Dat schoolhoofd gelooft dat kind wel erg snel. De plaatselijke bevolking is wel erg kritiekloos in de evaluatie van de situatie."
klinkt gewoon heel Kafka-iaans...dat kan toch ook gewoon een manier zijn om iets te brengen?
Geplaatst door: Jan Willem | 11 november 2012 om 20:43
Jan Willem, je moet dit helemaal niet lezen als je de film nog moet zien! Maar ja, zeer de moeite.
Geplaatst door: Olaf K. | 11 november 2012 om 22:32
oeps :-)
ach met de frequentie waar ik films kan zien ben ik dit allang weer vergeten tegen die tijd :-)
Geplaatst door: Jan Willem | 12 november 2012 om 11:18
In 'To Rome with Love' zit ook zo'n soort thema, maar dan gaat het over de hedendaagse media die constant op zoek zijn naar schijnbaar willekeurige individuen, zonder talent. Ze zijn even beroemd en interessant, tot de 'magie' is uitgewerkt. En begint het overnieuw, met een nieuw slachtoffer.
Geplaatst door: EvR | 12 november 2012 om 17:25
gelukkig eerst de comments gelezen (en verder nog niets)
(vermoedelijk volslagen off-topic)
wat me met die Savile-affaire bij de BBC weer opvalt (en ook al bij DSK) is dat mannen met macht en geld en fame kennelijk toch altijd maar weer die extra (seksuele) kicks moeten zoeken. Ik bedoel die Savile had zijn halve carrière waarschijnlijk volkomen legaal twenty-somethings etc etc maar nee hij moet...
Geplaatst door: Ludo | 12 november 2012 om 21:17
Interessante analyse, Olaf!
Dat ‘uitsluiting’ de ‘sociale cohesie’ versterkt is een maar al te bekende paradox (en dan is Wilders ook niet ver weg meer.) Dat het primaat ligt bij het mechanisme (de jacht) en belangrijker is dan de aanleiding (het vermeende kindermisbruik) doet me denken aan de uitdrukking die een goeie kennis regelmatig pleegt te gebruiken: “elke reden voor een feestje is een goede reden”. Of er écht wat te ‘vieren’ valt doet er niet toe, maar vieren zúllen we! In die zin is Jagten een soort Project-X.
Terug naar het verhaal: ergens in het forum wordt over verschillende momenten gesproken waarop de film geloofwaardigheid wordt. De één legt dat bij de idioot amateuristische psycholoog, de ander bij confrontatie met Theo(!) in de kerk. Zelf had ik dat ook en vooral bij de kopstoot: lijkt meer iets voor een geroutineerd straatvechter á la Badr Hari dan voor een schuwe onderwijzer als Lucas. Ik bedoel: zoiets vraagt toch om een soort van eh... techniek? Lucas hij plaatst ‘m heel gericht en met maximaal effect.
Zou Vinterberg daadwerkelijk bewust die ongeloofwaardigheid hebben ingebouwd om ons zo naar een diepere laag te leiden, zoal jij ‘m omschrijft? Mij lijkt dat dat toch ook moet kunnen met een verhaal dat wél van voor tot achter geloofwaardig is? Ik vind het toch een tekortkoming. Best goeie film, fenomenaal gespeeld, maar hij best realistisch gemogen. Festen is soms over-the-top, maar in die zin véél beter.
Geplaatst door: john prop | 13 november 2012 om 12:12
>>In die zin is Jagten een soort Project-X.
LOL, fantastische crosscut!
Nou, wat een regisseur al dan niet BEWUST doet is niet zo belangrijk voor mij. Maar de snelle stappen die gezet worden (1 uitspraak van een kind --> totale uitsluiting) helpen wel mee met het begrijpen van de film voor mij. Evenals het feit dat Lucas niet van de daken schreeuwt "Ik ben onschuldig!". Dat zijn wel allemaal cues die dezelfde kant op wijzen, en cues die compatibel zijn met de gedachte dat de schuldvraag en de bewijsgang allemaal van secundair belang zijn. Of Vinterberg dat allemaal zo bedacht heeft valt zeker niet uit te sluiten wat mij betreft, maar is ondergeschikt aan de observatie dat het deze film een ijzersterke interne consistentie en logica geeft. Het is de film die overleeft he, niet Vinterberg :)
Overigens dacht Arnon Grunberg vanochtend in de Volkskrant ("Voetnoot") ongeveer dezelfde kant uit. Vast fervent lezer van de subjectivisten...
Geplaatst door: Olaf K. | 13 november 2012 om 12:26
Mooie analyse!
De slotscene onderstreept mijns inziens dat de menselijke drift tot (op)jagen vooral zeer gewelddadig is, om niet te zeggen volstrekt willekeurig. Ik meen me te herinneren dat er gespeeld wordt met licht, en dat de suggestie wordt gewekt dat de onbekende schutter, die op een heuveltje staat, Lucas ook niet ziet. Hij weet met andere woorden niet wie of wat hij precies onder vuur neemt - en dit impliceert dat Lucas zijn hele leven getraumatiseerd zal achterblijven.
Geplaatst door: Max | 16 november 2012 om 00:27
Boeiende analyse, al heeft Vinterberg de verkeerde stijl gekozen voor zo'n symbolische, gelaagde film als jij beschrijft. Nu heeft het toch meer iets van een doordeweekse afterschoolfilm met thrillerelementen. Wat dat betreft is 'Dogville' van Von Trier met eenzelfde soort thematiek veel beter geslaagd.
Geplaatst door: Mark | 18 november 2012 om 11:23
Sja meningen verschillen :) Persoonlijk vind ik Dogville een verschrikkelijk overschat, drammerig gedrocht dat ik met gebalde vuisten heb uitgezeten (ook een kunst!). Wat Vinterberg voor heeft op Von Trier wat mij betreft, is dat hij geloofwaardige mensen in moeilijk te geloven situaties plaatst. Von Trier plaatst simpelweg ongeloofwaardige mensen in ongeloofwaardige situaties. Dan haak ik af.
Zie ook deze:
http://www.subjectivisten.nl/de_subjectivisten/2009/11/antichrist-lars-von-trier-2009.html
Geplaatst door: Olaf K. | 18 november 2012 om 11:48